URAZY

Urazy głowy:

Mogą być otwarte (widoczna rana, krwawienie) i zamknięte (tępy uraz powodujący wewnętrzne obrażenia mózgu z obecnymi lub nieobecnymi uszkodzeniami kości czaszki).

Objawy: rana (często niewidoczna i ukryta między włosami!), krwawienie, ból głowy, krew lub jasny płyn (mózgowo - rdzeniowy) wyciekający z nosa lub ucha, krwiaki tzw. okularowe wokół oczu, masywne wynaczynienia do spojówek gałek ocznych, podbiegnięcia krwawe (zasinienie) za uszami, nierówność źrenic, nudności i wymioty, przejściowa utrata przytomności, zaburzenia świadomości, widzenia, słuchu, równowagi i pamięci.

Oczywiście, nie wszystkie te objawy muszą być obecne. Może też się zdarzyć, że przy braku jakichkolwiek objawów doznanego urazu i przy dobrym samopoczuciu osoby poszkodowanej, dojdzie po pewnym czasie (godziny, dni, tygodnie, a nawet miesiące) do groźnych powikłań - przykładem są krwiaki śródczaszkowe o różnej dynamice narastania.

Dlatego nie należy lekceważyć żadnego urazu głowy.

Uwaga!: Nawet przy braku zewnętrznych obrażeń urazy czaszkowo - mózgowe należy podejrzewać u wszystkich osób po upadkach z wysokości i nieprzytomnych.

Rany powierzchowne, zwykle obficie krwawiące, najczęściej nie są groźne dla życia i wymagają zatamowania zgodnie z zasadami opatrywania. Nawet pozornie błahy uraz głowy nie pozwala na wykluczenie poważniejszych obrażeń wewnątrzczaszkowych i wymaga oceny lekarskiej, dlatego nie wahaj się wezwać TOPR. Pamiętaj, że nie zawsze obrażeniom głowy towarzyszy krwawienie, a krótkotrwała utrata przytomności może być niezauważona przez świadków wypadku.

W przypadku odsłonięcia mózgu z widocznymi odłamami kostnymi tkwiącymi w ranie nie należy ich usuwać, ani tym bardziej wciskać głębiej podczas zakładania opatrunku (koniecznie jałowego!). W takiej sytuacji warto rozważyć, o ile nie ma intensywnego krwawienia, czy nie lepiej zaczekać na przybycie kwalifikowanej pomocy niż ryzykować niewłaściwe opatrzenie rany.

Gdy stwierdzisz wypływ jasnej lub krwistej treści z nosa lub ucha nie staraj się tego zatrzymać! Objaw ten świadczy o dużym prawdopodobieństwie złamania podstawy czaszki - tamowanie odpływu może doprowadzić do gromadzenia się płynu wewnątrz czaszki i groźnych powikłań. Możesz osłonić to miejsce jałowym opatrunkiem, ale tak, aby nie zahamować swobodnego odpływu.

Nie zostawiaj osoby po urazie głowy samej, nawet, jeśli twierdzi, że czuje się dobrze i nie potrzebuje pomocy. Obserwuj ją uważnie czekając na przybycie ratowników TOPR.

W przypadku osób nieprzytomnych zapobiegaj zachłyśnięciu krwią, wybitymi zębami, wymiocinami poprzez ułożenie w pozycji bezpiecznej (uwaga na kręgosłup). Pamiętaj o częstej kontroli czynności życiowych i w razie potrzeby rozpocznij zabiegi resuscytacyjne. (Dokładne wyjaśnienia w rozdziale "Osoba nieprzytomna"). Postępuj według zasad ogólnych.

Urazy kręgosłupa:

Objawy: bolesność w miejscu urazu, widoczne obrażenia w okolicy kręgosłupa, niedowłady, wiotkość kończyn, mrowienie, brak lub pogorszenie czucia poniżej miejsca złamania, zaburzenia oddychania przy uszkodzeniu kręgosłupa szyjnego, priapizm (przedłużona erekcja prącia).

Złamaniom kręgosłupa nie zawsze towarzyszy uszkodzenie rdzenia kręgowego, musisz jednak postępować niezwykle ostrożnie by nie pogorszyć stanu chorego i nie doprowadzić do trwałych niedowładów lub porażeń. Jakkolwiek optymalne jest ułożenie na plecach na twardym podłożu z zachowaniem zgodności osi długiej głowy i tułowia, nie staraj się za wszelką cenę przenosić osoby rannej, najlepiej pozostaw w pozycji, w jakiej ją zastałeś, zabezpiecz przed możliwością ruchów bocznych, np. poprzez wałki z odzieży, plecaka i czekaj na przybycie pomocy kontrolując stan ogólny.

Jeśli istnieje konieczność wykonania obrotu i ułożenia osoby z urazem kręgosłupa na plecach (np. w celu resuscytacji, zatamowania krwotoków, trudności z utrzymaniem drożności dróg oddechowych u osób nieprzytomnych leżących na brzuchu) pamiętaj, że sam nie zrobisz tego tak, aby w pełni zabezpieczyć kręgosłup przed dodatkowymi uszkodzeniami, jednak zawsze priorytetem jest ratowanie życia (Rys.17). Staraj się to zrobić możliwie delikatnie.

Gdy masz do czynienia z osobą nieprzytomną, oceń funkcje życiowe, udrożnij drogi oddechowe poprzez uniesienie do góry żuchwy (Rys.4). Wezwij pomoc i czekaj cały czas stabilizując głowę przed przypadkowymi ruchami (Rys.6). Opatrz rany, okryj czymś ciepłym, sprawdzaj oddech i tętno.

Urazy klatki piersiowej:

Objawy: bolesność przy oddychaniu, kaszlu i dotykaniu, płytki przyśpieszony oddech, duszność i zaburzenia oddychania o różnym stopniu nasilenia, sinica twarzy, warg, widoczne obrażenia i zniekształcenia żeber, krwioplucie.

Uwaga! Z reguły urazy klp należy podejrzewać u każdej osoby po upadku z wysokości. Podobnie jak w urazach głowy, do poważnych i zagrażających życiu obrażeń (np. uszkodzenia ściany klatki piersiowej, płuc, serca i dużych naczyń krwionośnych), może dojść przy braku lub niewielkich zewnętrznych śladach uszkodzeń.

Część urazów przebijających ścianę klp ulega samoistnemu zasklepieniu poprzez zbliżenie brzegów rany (zwłaszcza te przy małej powierzchni

uszkodzenia). Jeśli ubytek jest dostatecznie duży, spowoduje zasysanie i wydmuchiwanie powietrza podczas ruchów oddechowych, co znacznie ograniczy skuteczność oddychania (osoba ranna będzie skarżyć się na znaczną duszność). Aby temu zapobiec załóż jałowy opatrunek, który dodatkowo możesz zakleić szczelnie większym fragmentem folii.

Najlepszym sposobem byłoby oklejenie rany folią z trzech boków (zakładając, że folia pokrywająca opatrunek ma kształt zbliżony do kwadratu) z pozostawieniem wolnego czwartego brzegu - wtedy przy każdym wdechu powietrze z zewnątrz nie będzie zasysane poprzez ranę, a podczas każdego wydechu wolny brzeg folii będzie się lekko unosił pozwalając na wypchnięcie zalegającego wewnątrz klp powietrza.

Przy mnogich i wieloodłamowych złamaniach żeber może dojść do wyłamania fragmentu klp, który podczas oddychania wykonuje ruchy znacznie obszerniejsze lub niewspółmierne w stosunku do części pozostałej (np. zapada się podczas wdechu, podczas gdy nieuszkodzona część klp w tym czasie się unosi). Aby to stwierdzić musisz odsłonić klp i ocenić symetrię unoszenia się klp podczas oddychania! Aby uniemożliwić odrębne ruchy wyłamanej części klp możesz położyć osobę ranną na uszkodzonym boku (o ile ból na to pozwala) lub na miejsce uszkodzone położyć niewielki ciężar, np. płaski niewielki kamień (na opatrunku, jeśli współistnieje uszkodzenie skóry). Nie rób tego jednak przy widocznych sterczących odłamach kostnych - ryzyko dodatkowego uszkodzenia płuc poprzez wciśnięcie w głąb rany.

Niezależnie od rodzaju uszkodzenia nie usuwaj tkwiących w ranie ciał obcych lub fragmentów kostnych. Ułóż w pozycji półsiedzącej lub leżącej na uszkodzonej stronie. Wezwij pomoc. W przypadku osób nieprzytomnych dbaj o drożność dróg oddechowych. Stosuj ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy

Urazy brzucha:

Objawy: ból brzucha oraz bolesność przy obmacywaniu, ślady stłuczenia, krwiaki, otarcia, rany, twardy deskowaty brzuch (tzw. obrona mięśniowa przy wewnętrznym krwawieniu), objawy wstrząsu (płytki oddech, blada zimna skóra, szybkie tętno >100/min). Czasem występuje tzw. ból odległy: np. przy uszkodzeniu śledziony ból w lewym barku, a w prawym przy uszkodzeniu wątroby.

Każdy silny tępy uraz brzucha może spowodować poważne obrażenia narządów wewnętrznych, np. pęknięcie śledziony czy wątroby i zagraża krwotokiem wewnętrznym. Objawy mogą wystąpić dopiero po kilku godzinach od urazu, dlatego wskazana jest jak najszybciej ocena lekarska. Nie podawaj nic do picia i jedzenia, zwłaszcza, gdy ratowany skarży się na ból w jamie brzusznej.

Przy zewnętrznych obrażeniach i/lub przebiciu powłok załóż jałowy opatrunek zgodnie z zasadami opatrywania.

W przypadku wytrzewienia (tzn. wysunięcia się jelit lub innych narządów wewnętrznych przez dużą ranę w powłokach brzucha) nie staraj się ich włożyć z powrotem. Okryj jałowymi opatrunkami, o ile to możliwe - ułóż osobę ranną na plecach z podgiętymi nogami (zmniejsza to napięcie brzucha i ból). Postępuj dalej według ogólnych zasad ratownictwa. Wezwij pomoc.

Urazy kończyn:

Rodzaje:

złamanie kości - przerwanie ciągłości kości; może być otwarte (z uszkodzeniem skóry, z widocznymi odłamami, krwotokiem) lub zamknięte - z reguły silnie bolesne, brak możliwości wykonywania ruchów lub nieprawidłowa ruchomość

zwichnięcie i podwichnięcie stawu - przemieszczenie względem siebie kości tworzących staw z towarzyszącym uszkodzeniem torebki stawowej i więzadeł; może być otwarte lub zamknięte - często niemożliwe ruchy w stawie

skręcenie stawu - uszkodzenie tkanek otaczających staw i torebki stawowej bez przemieszczenia kości - zazwyczaj ruchy są możliwe, jednak próby obciążenia skręconego stawu są bolesne

stłuczenie - zachowana prawidłowa ruchomość

typy mieszane

Objawy: bolesność i obrzęk w miejscu urazu, ból przy próbie poruszenia lub obciążenia kończyny bądź całkowity brak możliwości ruchu, nienaturalna ruchomość, wystające fragmenty kostne i krwotok przy złamaniu otwartym, krwawe wylewy podskórne.

Często trudno jest odróżnić złamanie od zwichnięcia czy skręcenia, zwłaszcza, gdy złamanie jest zamknięte. Objawy są podobne, różnią się nasileniem dolegliwości, dlatego postępuj tak jak w złamaniach.

Pamiętaj o możliwości współistnienia innych obrażeń. Dlatego, zanim przystąpisz do stabilizowania złamania, oceń najpierw stanu ogólny, oddychanie i krążenie, zatamuj krwotok, w przypadku towarzyszących uszkodzeń skóry opatrz ranę jałowym opatrunkiem chroniącym przed wtórną infekcją.

Złamaną kończynę najlepiej unieruchomić, pozwoli to uniknąć dodatkowego bólu podczas oczekiwania na pomoc i transport oraz zabezpieczy przed dodatkowymi obrażeniami, które mogą spowodować niestabilne odłamy. Najskuteczniejszą metodą jest unieruchomienie dwóch sąsiadujących ze złamaniem stawów (np. przy złamaniu goleni - unieruchamiamy staw skokowy i kolanowy) w pozycji anatomicznej, czyli lekko zgiętej lub takiej, która powoduje najmniejsze dolegliwości, wykorzystując do tego kijki, bandaże lub inne przedmioty.

Złamaną kończynę dolną unieruchom przy zachowaniu lekkiego zgięcia w stawie biodrowym, kolanowym (tak, aby rzepka i palce stopy skierowane były do przodu, a sama stopa powinna być ustawiona pod kątem 90° w stosunku do podudzia). Prostym sposobem jest też przymocowanie jednej nogi do drugiej za pomocą paska lub bandaża.

Złamania kończyn górnych zabezpiecz poprzez umieszczenie na temblaku (za pomocą chusty trójkątnej lub bandaża) lub poprzez przybandażowanie do klatki piersiowej z zachowaniem zgięcia kończyny w stawie łokciowym pod kątem ok. 90°.

W przypadku obrażeń dłoni zdejmij biżuterię - gdy narośnie obrzęk może to być niemożliwe lub bardzo bolesne.

Uwaga! Nie nastawiaj złamanej lub zwichniętej kończyny - możesz spowodować dodatkowe obrażenia (poza tym jest to bardzo bolesne), nie usuwaj sterczących fragmentów kostnych.