OSOBA NIEPRZYTOMNA

Objawy: brak możliwości nawiązania kontaktu słownego z osobą poszkodowaną lub kontakt ten jest w znacznym stopniu utrudniony, brak reakcji na szczypanie skóry, potrząsanie, poklepywanie, wiotkość mięśni, w niektórych przypadkach bezwiedne oddanie moczu i/lub stolca. Przy braku oddechu i/lub krążenia sinica lub bladość powłok.

Najczęstsze przyczyny:

A - AIRWAY, czyli udrożnienie dróg oddechowych
B - BREATHING, czyli sztuczne oddychanie
C - CIRCULATION, czyli zewnętrzny masaż serca

Po upewnieniu się, że masz do czynienia z osobą nieprzytomną, sprawdź podstawowe czynności życiowe, czyli oddech i tętno. Pochyl się nad osobą nieprzytomną, spróbuj poczuć jej oddech na swoim policzku, zaobserwować ruchy klatki piersiowej. (Rys.1) Przy częściowej niedrożności dróg oddechowych można usłyszeć bulgotanie lub charczenie. Ta ocena nie powinna trwać dłużej niż 10 sek. Tętno sprawdź na szyi 2-3 palcami (oprócz kciuka) około dwóch - trzech cm w bok od kości gnykowej, czyli tzw. jabłka Adama (Rys.2), w czasie nie dłuższym niż 10 sek. - pamiętaj, aby nie robić tego jednocześnie na obu tętnicach (ryzyko zaciśnięcia naczyń i zablokowania dopływu krwi do mózgu). Alternatywnie możesz ocenić tętno na tętnicy udowej lub na tętnicy ramiennej w przypadku niemowląt. Nie trać czasu na sprawdzanie tętna na nadgarstku, bowiem nawet u osób przytomnych, ale z bardzo niskim ciśnieniem, może być ono niewyczuwalne.

A - Udrożnienie dróg oddechowych. Upewnij się, że nie ma w jamie ustnej niczego, co mogłoby utrudnić oddychanie. W tym celu usuń palcem ciała obce, wymiociny, obluzowane fragmenty protez zębowych. Uważaj, aby podczas tej czynności nie wepchnąć niczego głębiej do krtani.
Następnie odchyl głowę ku tyłowi (Rys.3) unosząc jednocześnie żuchwę ku górze - to bardzo ważne i zawsze o tym pamiętaj - u osób nieprzytomnych leżących na wznak, nawet u tych z zachowanym oddechem, zapadający się język może spowodować całkowite zablokowanie dostępu powietrza do płuc i w efekcie zatrzymanie oddechu.

W przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa szyjnego (każdy upadek z wysokości, brak świadków wypadku, widoczne obrażenia ciała lub uszkodzenia odzieży) utrzymuj drożność dróg oddechowych poprzez wysunięcie żuchwy klęcząc za głową osoby nieprzytomnej (Rys.4).

Uwaga!: według standardów ratowniczych ocena podstawowych czynności życiowych nie powinna trwać dłużej niż po 10 sekund na ocenę oddechu i tętna. Jednak twoje dalsze postępowanie zależeć będzie od tego czy umiesz zrobić to prawidłowo, dlatego jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości - sprawdź jeszcze raz!

obecny oddech i tętno:

Ułóż chorego na boku, najlepiej w pozycji bocznej ustalonej (Rys.5), ułatwia ona oddychanie i krążenie, zapewnia drożność dróg oddechowych, w przypadku wymiotów, krwawienia z jamy ustnej lub dróg oddechowych zabezpiecza przed spłynięciem tych treści do płuc. Zapewnia również względną stabilność ciała osoby nieprzytomnej przed przypadkowym poruszeniem.

Uwaga!: nie rób tego w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa lub złamanych kończyn. Zmienianie pozycji ciała mogłoby w takich przypadkach doprowadzić do pogłębienia już istniejących obrażeń lub do groźnych powikłań (np. w uszkodzeniu kręgosłupa szyjnego do trwałych niedowładów albo porażeń).

Nie podawaj niczego do picia osobie nieprzytomnej lub z zaburzeniami świadomości, nie podkładaj niczego pod głowę (ryzyko uduszenia własnym językiem), okryj czymś ciepłym (kurtką, folią NRC) przed utratą ciepła, zawiadom TOPR lub wyślij kogoś po pomoc i czekaj przy rannym kontrolując co pewien czas oddech i tętno, nie rzadziej jednak niż co minutę. Gdy jesteś sam - pozostaw poszkodowanego i samemu udaj się po pomoc.
Jeśli jest widoczne krwawienie z rany spróbuj je zatamować poprzez założenie opatrunku (jak to zrobić w rozdziale: "Urazy").

brak oddechu, tętno jest wyczuwalne:

B - Sztuczne oddychanie: jeśli po udrożnieniu dróg oddechowych nadal nie ma oddechu, lub osoba nieprzytomna wykonuje pojedyncze słabe oddechy, wykonaj 2 sztuczne oddechy metodą usta-usta (Rys.7) lub usta-nos (Rys.8), a następnie sprawdź czy nie powrócił oddech. W przypadku utrzymującego się braku oddychania zastosuj sztuczne oddychanie:

metoda usta-usta: klęknij koło głowy osoby nieprzytomnej, ustaw ją w odchyleniu, kciukiem jednej ręki lekko rozchyl usta jednocześnie pozostałymi palcami podtrzymuj żuchwę zachowując drożność dróg oddechowych. Następnie swoimi ustami obejmij szczelnie wargi osoby ratowanej, drugą ręką zatkaj jej nos, weź głęboki wdech i wdmuchnij powietrze przez około 1.5-2 sek. kątem oka obserwując czy unosi się klatka piersiowa. Potem uwolnij usta, odwróć głowę na bok zezwalając na bierny wydech. Jeśli zrobisz to prawidłowo, poczujesz na swoim policzku strumień powietrza (wydostającego się z płuc osoby poszkodowanej podczas wydechu) oraz zobaczysz opadanie klatki piersiowej.

Po minucie prowadzonej sztucznej wentylacji sprawdź jeszcze raz czynności życiowe, gdy nadal brak oddechu, ale tętno nadal jest zachowane - kontynuuj wentylację kontrolując oddech i tętno po każdej następnej minucie. Gdy w pewnym momencie stwierdzisz również brak tętna rozpocznij pośredni masaż serca (jak to robić poniżej).

metoda usta-nos (polecana w przypadku szczękościsku, poważnych obrażeń ust, małych dzieci): jedną rękę połóż na czole i odchyl głowę. Swoimi ustami obejmij ściśle nos. Kciukiem drugiej ręki przymknij wargi, a pozostałymi palcami unieś brodę utrzymując w ten sposób zamknięte usta osoby nieprzytomnej.

Pamiętaj, że warunkiem skutecznego sztucznego oddychania jest zachowanie drożności dróg oddechowych, inaczej powietrze wdmuchiwane będzie do żołądka, co może spowodować wymioty osoby ratowanej.
Gdy mimo właściwego ustawienia głowy nie ma skutecznej sztucznej wentylacji (tzn. klatka piersiowa osoby nieprzytomnej nie unosi się, nie czujesz prądu powietrza podczas biernego wydechu, jest duży opór przy próbach wdychania powietrza) może to świadczyć o ciele obcym w drogach oddechowych. W takiej sytuacji sprawdź ponownie czy w jamie ustnej niczego nie ma i ewentualnie usuń za pomocą palca, po czym ponownie spróbuj wykonać sztuczne oddychanie.

Pamiętaj! Przystępując do sztucznego oddychania możesz narazić się na styczność z krwią, wymiocinami lub śliną osoby nieprzytomnej. Pomijając aspekt estetyczny może to stanowić potencjalne źródło zakażenia (np. wirusy zapalenia wątroby, mononukleoza, HIV i inne). Możesz w prosty sposób się zabezpieczyć poprzez użycie niewielkiej foliowej maseczki z umieszczonym pośrodku ustnikiem lub tkaniną przepuszczalną dla powietrza (tanie i łatwo dostępne w sklepach medycznych) - Rys 9, 10.

brak oddechu i tętna:

Brak tętna oznacza, że doszło do zatrzymania krążenia - serce nie pracuje, a krew zawierająca tlen nie jest dostarczana do komórek. Od tego momentu każda minuta zwłoki zmniejsza szanse na przeżycie:

C - Pośredni masaż serca (przywrócenie krążenia): jeśli po udrożnieniu dróg oddechowych nadal nie ma oddechu, wykonaj dwa sztuczne oddechy metodą usta-usta (Rys.7) lub usta-nos (Rys.8), następnie sprawdź czy nie powrócił oddech i akcja serca, jeśli nie - rozpocznij zewnętrzny masaż serca połączony ze sztucznym oddychaniem w proporcji 15 uciśnięć mostka na dwa oddechy 30 : 2 (niezależnie od liczby ratowników) w tempie 100 uciśnięć/min.

zewnętrzny masaż serca:

Ułóż ratowanego na twardym podłożu, na plecach. Rozchyl ubranie - reanimacja przez warstwy odzieży może być nieskuteczna. Następnie uklęknij i odszukaj dolną 1/3 część mostka (właściwe miejsce ucisku jest bardzo istotne!). W tym celu przyłóż dwa palce do miejsca zetknięcia się łuków żebrowych, a nasadę drugiej połóż na mostku (Rys.11,12). Następnie drugą dłoń przyłóż na wierzch pierwszej. Palce obu rąk powinny być uniesione do góry lub splecione tak, aby nie dotykały klatki piersiowej (Rys.13) - przeniesienie nacisku na żebra poprzez palce grozi ich złamaniem.

Silnie uciskaj mostek płynnymi ruchami nie odrywając rąk, tak by uginał się o 4-5 cm. Wykorzystuj swój ciężar ciała, a nie siłę mięśni. Cały czas utrzymuj wyprostowane stawy łokciowe. Prawidłowe tempo to 100 uciśnięć mostka/min. Pamiętaj, by po każdych 15 uciśnięciach mostka wykonać dwa oddechy (30:2) Nie przerywaj masażu na dłużej niż kilka sekund. Co kilka minut sprawdzaj czy nie pojawiło się tętno na tętnicy szyjnej oraz czy nie powrócił oddech.

W przypadku powrotu oddechu i tętna ułóż ratowanego w pozycji bezpiecznej (Rys.5), zabezpiecz go przed wychłodzeniem, czekaj na przybycie pomocy co minutę sprawdzając oddech i tętno. Bądź przygotowany na konieczność ponownego odwrócenia ratowanego na plecy i podjęcia zabiegów resuscytacyjnych w przypadku, jeśli przestanie samodzielnie oddychać lub stwierdzisz ponownie brak tętna.

Praktycznie resuscytację powinno się prowadzić aż do przybycia ratowników, w warunkach górskich pomoc może jednak przyjść później. Gdy resuscytacja nie przynosi efektów kontynuuj działania ratownicze tak długo, dopóki starczy ci sił, najmniej 45 minut.

Dużo łatwiej jest, gdy resuscytację oddechowo - krążeniową prowadzi 2 ratowników, jedna osoba wykonuje sztuczne oddychanie, druga - zewnętrzny masaż serca, zmieniając się co pewien czas.

Skuteczna resuscytacja = przywrócenie krążenia i/lub oddechu
Skuteczna reanimacja = przywrócenie krążenia i/lub oddechu oraz świadomości

Uwaga! Sprawdzania tętna na tętnicy szyjnej można nauczyć się na sobie lub koledze, ale pod żadnym pozorem nie należy trenować zewnętrznego masażu serca - może to sprowokować śmiertelne zaburzenia rytmu lub doprowadzić do obrażeń żeber.